Pionizacja oraz prawidłowe pozycjonowanie stanowią istotne elementy wspierania rozwoju dziecka, profilaktyki zdrowotnej oraz poprawy jakości jego życia codziennego. Odpowiednio dobrane rozwiązania w tym zakresie pozwalają nie tylko aktywizować układ mięśniowo-szkieletowy i oddechowy, ale także wspierają rozwój funkcji poznawczych, motorycznych, emocjonalnych i społecznych.

Wyniki wielu badań naukowych potwierdzają, że regularna pionizacja wpływa pozytywnie na rozwój motoryczny, poprawia pracę układu trawiennego i oddechowego, a także sprzyja większej aktywności dziecka w otoczeniu. Dzięki temu młody człowiek może pełniej uczestniczyć w codziennym życiu, a proces rehabilitacji staje się bardziej skuteczny i satysfakcjonujący.

Materiał, który oddajemy w Państwa ręce, został opracowany przez LIW Care Technology we współpracy z NeuroConnect Beata Wnuk – w oparciu o sprawdzone źródła naukowe, bogate doświadczenie kliniczne oraz wieloletnią praktykę w pracy z dziećmi wymagającymi kompleksowej rehabilitacji. Naszym celem jest wsparcie rodziców, terapeutów i opiekunów w podejmowaniu świadomych decyzji dotyczących pionizacji i pozycjonowania, a także pokazanie, jak duży potencjał rozwojowy można dzięki nim wykorzystać.

 

 

 

Pionizacja

 

Korzystanie z urządzeń do pionizacji u dzieci niepełnosprawnych jest powszechną praktyką, która oferuje liczne korzyści fizyczne, społeczne i emocjonalne. Urządzenia te, są zaprojektowane w celu wspierania dzieci, które nie mogą stać samodzielnie z powodu niepełnosprawności ruchowej lub ich wzorzec postawy i ruchu jest zaburzony. Oto kilka kluczowych aspektów i korzyści wynikających ze stosowania urządzeń do pionizacji:

 

• Poprawa długości mięśni
• Poprawa wytrzymałości i parametrów krążeniowo – oddechowych
• Zapobieganie lub zmniejszanie przykurczy kończyn dolnych, ponieważ pionizacja powoduje delikatne rozciąganie
• Zmniejszenie spastyczności
• Wzmocnienie kości poprzez poprawę ich mineralizacji
• Zapobieganie złamaniom
• Zapobieganie lub zmniejszenie ryzyka dyslokacji stawu biodrowego / rozwoju dysplazji bioder
• Zapobieganie odleżynom, ponieważ pionizacja to zmiana pozycji, która odciąża części ciała obciążone podczas większości czasu np. w siadzie
• Poprawa krążenia
• Poprawa oddychania
• Zmniejszenie ilości zaparć
• Poprawa perystaltyki jelit
• Poprawa wydalania moczu
• Poprawa funkcji kończyn górnych, ponieważ dziecko może używać rąk we wspomaganej pozycji
• Poprawa snu i redukcja zmęczenia
• Poprawa samooceny i interakcji społecznych

 

Dodatkowo wykazano, że regularna pionizacja podtrzymuje umiejętność przyjmowania obciążenia na kończyny dolne przez co ułatwia transfery, czyli zmiany pozycji u osób dorosłych, co jest ogromnym ułatwieniem w codziennej opiece.

Pionizacja to zmiana pozycji podczas dnia i wprowadzenie większej aktywności szczególnie dla dzieci niechodzących. Wykazano, że pionizacja w takim przypadku nie jest bierna, zwiększa aktywność i podnosi parametry krążeniowo-oddechowe. A dodatkowo aktywna pionizacja (wspomagana robotyką) pomaga osiągnąć aktywność fizyczną, która bez tych urządzeń nie byłaby możliwa, co przekłada się na codzienne funkcjonowanie i daje rodzicom/opiekunom nadzieję.

 

 

 

 

 

 

⏱️ Rekomendacje czasowe

• 3 razy dziennie po 30 minut lub

• 2 razy dziennie po 45 minut
  
  Całkowity czas: 60–90 minut dziennie, 5 dni w tygodniu
  Nie zaleca się jednorazowej pionizacji dłuższej niż 45–60 minut.
  
  

🧒 Które dzieci skorzystają z pionizacji?

Pionizacja jest rekomendowana dla wszystkich dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością ruchową, które mają lub są zagrożone obniżoną gęstością kości.

📅 Kiedy rozpocząć pionizację?

Jeżeli nie ma przeciwwskazań medycznych, pionizację można rozpocząć już około 9-12 miesiąca życia. W każdym przypadku należy skonsultować się z fizjoterapeutą lub lekarzem, aby dobrać odpowiedni rodzaj pionizatora i plan terapii.

 

Bezpieczeństwo dziecka jest najważniejsze - dlatego w niektórych sytuacjach pionizacja jest niezbędna lub wymaga szczególnej ostrożności.

 

Przeciwwskazania bezwzględne do pionizacji

1. Niestabilność ortopedyczna

   • świeże złamania bez zgody lekarza,

   • ciężka osteoporoza lub „ekstremalnie kruche kości”,

   • nawykowe zwichnięcie stawu biodrowego.

2. Niemożliwy do opanowania ból lub ograniczenia fizyczne

   • ekstremalny lub niekontrolowany ból podczas stania,

   • ciężkie przykurcze (zgięcie biodra/kolana, zgięcie podeszwowe stawu skokowego) uniemożliwiające bezpieczne ustawienie,

   • napięcie mięśniowe (hipertonia, hipotonia, dyskineza) uniemożliwiające prawidłową i bezpieczną pionizację.

3. Czynniki sercowo-naczyniowe

   • nadciśnienie lub niedociśnienie ortostatyczne,

   • nadciśnienie spoczynkowe > 200/110 mmHg.

4. Obawy dotyczące skóry i otwarte rany

   • krucha skóra lub odleżyny,

   • wysokie ryzyko napadów (np. niekontrolowana padaczka).

 

Względne przeciwwskazania do pionizacji

(wymagają środków ostrożności)

1. Schorzenia układu sercowo-płucnego

   • nadciśnienie płucne,

   • zaburzenia rytmu serca, niestabilne naczynia krwionośne,

   • osłabione układy oddechowe/sercowo-naczyniowe wymagające ścisłego monitorowania ciśnienia krwi i tętna.

2. Schorzenia pooperacyjne lub stany ostre

   • ograniczenia obciążania po operacji (np. po operacji kręgosłupa),

   • niedawne złamania jednej kończyny (regulowane pionizatory mogą umożliwiać częściowe obciążanie).

3. Czynniki nerwowo-mięśniowe i posturalne

   • asymetryczna długość nóg,

   • przykurcze wymagające specjalistycznych ram lub indywidualnych ustawień.

 

ℹ️ Ważne:

• Zaświadczenie lekarskie jest obowiązkowe dla osób ze złamaniami, ograniczeniami pooperacyjnymi lub złożonymi chorobami współistniejącymi.

• Pionizacja musi być dostosowana do przykurczów, różnic w długości nóg i asymetrii za pomocą regulowanych elementów (np. pelot kolanowych, podnóżków).

• Podczas początkowego użytkowania należy monitorować podstawowe parametry życiowe (ciśnienie krwi, tętno) oraz stan skóry.

• Neurogenne podwichnięcie lub zwichnięcie stawu biodrowego bez bólu nie jest przeciwwskazaniem do pionizacji.

 

 

 

Profilaktyka

 

Temat pozycjonowania powinien być poruszany przy każdym dziecku z niepełnosprawnością ruchową (mózgowe porażenie dziecięce, przepuklina oponowo rdzeniowa, urazy czaszkowo-mózgowe, artrogrypoza, choroby genetyczne itp.). To właśnie pozycjonowanie i opieka 24/7 jest podstawowym czynnikiem wpływającym na rozwój dziecka z niepełnosprawnością ruchową, jego postępy w rehabilitacji oraz możliwość powstania problemów wtórnych w późniejszym wieku. 

  

Rola pozycjonowania w rozwoju dziecka

 

• Dzieci chodzące samodzielnie (GMFCS I–II)
  Pozycjonowanie polega głównie na dostosowaniu ogólnodostępnego sprzętu do indywidualnych potrzeb dziecka. Dotyczy to np. regulacji wysokości krzesełka i stolika, modyfikacji roweru (siodełko), aranżacji przestrzeni zabaw czy wyboru odpowiedniego wózka spacerowego. W niektórych przypadkach konieczne jest zastosowanie ortez, specjalistycznych butów, kombinezonów lub stabilizatorów. W terapii można uwzględnić także pionizację oraz elementy pozycjonowania nocnego.

• Dzieci z większymi ograniczeniami (GMFCS III–V)
  Wymagają specjalistycznego sprzętu, aby uzyskać prawidłową pozycję – integralną część rehabilitacji. Wczesne pozycjonowanie (przed 18. miesiącem życia) znacząco zmniejsza ryzyko patologicznego rozwoju stawu biodrowego i konieczności leczenia chirurgicznego.
  Zaleca się minimum 6 godzin pozycjonowania dziennie w różnych pozycjach (leżenie, siad, pionizacja).

 

Indywidualne podejście

Pozycjonowanie zawsze powinno być dostosowane do rodzaju problemu: inne dla dziecka z hipertonią, inne dla dziecka z hipotonią czy dyskinezą. Proces musi być stopniowy, bez bólu, często wspierany farmakoterapią lub zabiegami chirurgicznymi. Niezbędna jest współpraca zespołu specjalistów oraz zaangażowanie rodziny – to właśnie rodzice i opiekunowie wdrażają zalecenia na co dzień i umożliwiają bieżące dostosowanie terapii.

 

Pozycja asymetryczna i wynikające z niej problemy układu ruchu.

Asymetryczna postawa u dziecka, zarówno w siadzie, jak i w leżeniu, nie jest tylko chwilowym „złym ułożeniem ciała”. To realny czynnik ryzyka, który może prowadzić do rozwoju poważnych problemów ortopedycznych i funkcjonalnych. Badania pokazują, że dzieci prezentujące asymetrię są nawet dwukrotnie bardziej narażone na występowanie dolegliwości bólowych.

Takie problemy nie pozostają bez znaczenia dla codzienności – ograniczają aktywność, utrudniają uczestnictwo w życiu społecznym, obniżają komfort dziecka, a także wpływają na funkcjonowanie całej rodziny.

 

 

 

 

Specjaliści podkreślają, że największe znaczenie ma prawidłowe pozycjonowanie dziecka we wczesnym okresie życia, najlepiej przed ukończeniem 18. miesiąca. To właśnie wtedy można skutecznie zapobiegać wtórnym powikłaniom, takim jak:

• dyslokacja lub zwichnięcie stawów biodrowych,

• konieczność interwencji chirurgicznych, zwłaszcza u dzieci w III–V poziomie GMFCS.

Zaleca się, aby dziecko spędzało co najmniej 6 godzin dziennie w różnych pozycjach, z wykorzystaniem odpowiedniego sprzętu:

• pozycja leżąca – najczęściej w nocy,

• pozycja siedząca z systemem pozycjonującym – ok. 6 godzin dziennie,

• pionizacja – minimum 1 godzina dziennie.

 

Pionizacja to ważny element rehabilitacji dzieci z niepełnosprawnością ruchową. Aby była skuteczna i bezpieczna, konieczny jest dobór odpowiedniego pionizatora dostosowanego do indywidualnych potrzeb dziecka oraz poziomu jego kontroli posturalnej.

 

 

 

 

Jak dobrać odpowiedni pionizator?

Dobór pionizatora zależy od indywidualnych potrzeb dziecka i poziomu jego kontroli posturalnej. Oto krótka charakterystyka typów pionizatorów:

 

 

 

 

 

 

 

Pionizacja w odwiedzeniu – co daje i kiedy ją stosować?

 

 

 

Technikalia:

• Zadbaj o pośrednią pozycję miednicy.

• Zwróć uwagę na symetrię tułowia.

• Zapewnij pełen wyprost w stawach biodrowych i kolanowych.

• Ustaw rotację zewnętrzną w stawach biodrowych.

• Odwiedzenie wprowadzaj stopniowo.

• Stopniowo wydłużaj czas pionizacji.

 

ℹ️ Przy podwichnięciach / zwichnięciach stawów biodrowych i znacznej dysplazji panewek zalecane jest wykonanie zdjęcia RTG w odwiedzeniu lub w pożądanej pozycji pionizacyjnej, aby ocenić wpływ pozycji na stawy biodrowe.

 

 

 

Podsumowanie

Pionizacja i prawidłowe pozycjonowanie to nie tylko element rehabilitacji, ale przede wszystkim wsparcie rozwoju, zdrowia i samodzielności dziecka. Dzięki odpowiednio dobranym rozwiązaniom można poprawić funkcjonowanie organizmu, zapobiec powikłaniom ortopedycznym oraz stworzyć warunki do aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym. Regularne i świadome stosowanie pionizacji we współpracy ze specjalistami stanowi ważny krok w kierunku lepszej jakości życia dziecka i jego rodziny.

 

 

 

 

Bibliografia

 

1. Supported-standing interventions for children and young adults with non-ambulant cerebral palsy: A scoping review. McLean LJ, Paleg GS, Livingstone RW.Dev Med Child Neurol. 2023 Jun;65(6):754-772. 
2. Effectiveness of assisted standing on bone mineral density in children with cerebral palsy. A systematic review. Valenzuela-Aedo F, Reyes-Moreno C, Balboa-Castillo T.Arch Argent Pediatr. 2024 Dec 1;122(6):e202310251.
3. Health Parameters in Standing and Nonstanding Nonambulatory Adults With Cerebral Palsy. Murphy KP, Gueron L, McMillin C, Marben KB.Arch Rehabil Res Clin Transl. 2021 Feb 16;3(2):100110
4. Effect of standing frames used in real life on bone remodeling in non-walking children with cerebral palsy. Barbier V, Goëb V, Klein C, Fritot S, Mentaverri R, Sobhy Danial J, Fardellone P, Le Monnier L.Osteoporos Int. 2022 Sep;33(9):2019-2025.
5. Effect of different durations of using a standing frame on the rate of hip migration in children with moderate to severe cerebral palsy: a feasibility study for a randomised controlled trial. Rapson R, King T, Morris C, Jeffery R, Mellhuish J, Stephens C, Marsden J. 2022 Sep;116:42-49.
6. Rodby-Bousquet E, Agustsson A. Postural Asymmetries and Assistive Devices Used by Adults With Cerebral Palsy in Lying, Sitting, and Standing. Front Neurol. 2021;12:758706.
7. Effect of performing daily activities while standing on the quantity and quality of the thigh muscles in adults with severe cerebral palsy: a cross-sectional study. Endo S, Soyama T, Asai H, Inaoka PT, Sasaki H, Nomura I, Sakurakichi K.J Phys Ther Sci. 2021 Mar;33(3):288-294.
8. Supported standing and stepping device use in young children with cerebral palsy, gross motor function classification system III, IV and V: A descriptive study. Livingstone RW, Paleg GS, Field DA.Assist Technol. 2024 Jul 3;36(4):264-274.
9. Systematic review and evidence-based clinical recommendations for dosing of pediatric supported standing programs. Ginny S Paleg¹, Beth A Smith, Leslie B Glickman. Pediatr Phys Ther 2013 Fall;25(3):232-47.
10. "It is something that gives us hope": Lived experience among parents to children with cerebral palsy who are non-ambulant of the phenomenon physical activity, with or without the use of a novel dynamic standing device. Lauruschkus K, Holmberg R, Tornberg ÅB.Front Rehabil Sci. 2023 Apr 24;4:1139847.
11. Inclination, hip abduction, orientation, and tone affect weight-bearing in standing devices Ginny Paleg¹, Wendy Altizer², Rachel Malone ², Katie Ballard , Alison Kreger  J Pediatr Rehabil Med. 2021;14(3):433-441
12. Kecskemethy HH, Herman D, May R, Paul K, Bachrach SJ, Henderson RC. Quantifying weight bearing while in passive standers and a comparison of standers. Dev Med Child Neurol 2008; 50: 520-523.
13. Positioning for Hip Health: A Clinical Resource Lynore McLean, B.Sc. PT, Sonja Magnuson, M.Sc. Rehab. Sc., Sherylin Gasior, M.Sc. OT Sunny Hill Health Centre for Children, Vancouver, BC, Canada
14. Palisano, R., Rosenbaum, P., Walter, S., Russell, D., Wood, E., & Galuppi, B. (1997). Development and reliability of a system to classify gross motor function in children with cerebral palsy. Developmental Medicine & Child Neurology, 39, 214-223.
15. Paleg, G. S., Smith, B.A., & Glickman, L.B. (2013). Systematic Review and Evidence-Based Clinical Recommendations for Dosing of Pediatric Supported Standing Programs. Pediatric Physical Therapy, 232-247
16. Dalen, Y., Saaf, M., Rignertz, H., Kelfbeck, B., Mattsson, E. & Haglund-Ackerlind, Y. (2010). Effects of standing on bone density and hip dislocation in children with severe cerebral palsy. Advances in Physiotherapy, 12, 187-193
17. Haruhiko S., (2020) Postural deformity in children with cerebral palsy: Why it occurs and how is it manager. 2020 Jun 20;23(1):8–14.
18. Gericke T: Postural management for children with cerebral palsy: consensus statement. Dev Med Child Neurol. 2006; 48: 244.
19. Novak I, Morgan C, Fahey M, Finch-Edmondson M, Galea C, Hines A, et al. State of the Evidence Traffic Lights Systematic Review of Interventions for Preventing and Treating Children with Cerebral Palsy. Curr Neurol Neurosci Rep. 2020;20(2):3.
20. Paleg G., Livingstone R. (2022) Evidence-informed clinical perspectives on postural management for hip health in children and adults with non-ambulant cerebral palsy. J Pediatr Rehabil Med. 2022;15(1):39-48.
21. Battisti N, Cozzaglio M, Faccioli S, Perazza S, Groppi A, Menta L, Motta M, Piovesan R, Digennaro GL, Rodocanachi M, Ronchetti AB, Sarno C, Saviola D, Valagussa G, Cersosimo A.Eur J. Prevention of hip dislocation in severe cerebral palsy (GMFCS III-IV-V): an interdisciplinary and multi-professional Care Pathway for clinical best practice implementation. Phys Rehabil Med. 2023 Dec;59(6):714-723
22. Rauf W, Sarmad S, Khan I, Jawad M. Effect of position on gross motor function and spasticity in spastic cerebral palsy children. J Pak Med Assoc. 2021 Mar;71(3):801-805.
23. Paleg G, Livingstone R. Outcomes of gait trainer use in home and school settings for children with motor impairments: A systematic review. Clin Rehabil. 2015;29(11):1077–91.
24. Verschuren O, Hulst RY, Voorman J, Pillen S, Luitwieler N, Dudink J, et al. 24-Hour Activity for Children With Cerebral Palsy: a Clinical Practice Guide. Dev Med Child Neurol. 2021;63(1):54–9.
25. Toohey M.,Blatch-Williams R., Budini K., Ferreira A.,Griffin A, Hines A., Jackman M., Lind K., Massey J., Mc Namara M., Mitchell J., Morgan C., Norfolk E.,  Paton M., Polyblank D., Reedman S.,Novak I. Effectiveness of postural interventions in cerebral palsy: umbrella systematic review. Paediatrics and Child Health Volume 34, Issue 8, August 2024, Pages 257-278 
26. Macias-Merlo L, Bagur-Calafat C, Girabent-Farrés M, A Stuberg W. Effects of the standing program with hip abduction on hip acetabular development in children with spastic diplegia cerebral palsy. Disabil Rehabil. 2016;38(11):1075–81.
27. Martinsson C, Himmelmann K. Effect of weight-bearing in abduction and extension on hip stability in children with cerebral palsy. Pediatr Phys Ther Summer. 2011;23(2):150–7.
28. Martinsson C, Himmelmann K. Abducted Standing in Children with Cerebral Palsy: Effects on Hip Development after 7 Years. Pediatr Phys Ther. 2021;33(2):101–7.
29. Dalén Y, Sääf M, Ringertz H, Klefbeck B, Mattsson E, Haglund-Åkerlind Y. Effects of standing on bone density and hip dislocation in children with severe cerebral palsy. Adv Physiother. 2010;12(4):187–93.
30. Ruys EC. Trochanteric girdle to prevent hip dislocation in standing. Phys Ther. 1988;68(2):226–7.
31. Htwe O, Ismail F, Joseph LH. Hip Subluxation / Dislocation in Children with Cerebral Palsy: Does Standing Help?Int Med J. 2016;23(April):169–72.
32. Rodby-Bousquet E, Agustsson A. Postural Asymmetries and Assistive Devices Used by Adults With Cerebral Palsy in Lying, Sitting, and Standing. Front Neurol. 2021;12:758706.
33. Dynamic displacement of the femoral head by hamstring stretching in children with cerebral palsy Chia Hsieh Chang¹, Yu Ying Chen, Chao Jan Wang, Zhon Liau Lee, Hsuan-Kai Kao, Ken N Kuo. J Pediatr Orthop 2010 Jul-Aug;30(5):475-8.